Η ψήφος των εκτός επικρατείας Ελλήνων

Των Άλκη Ν. Δερβιτσιώτη και Στυλιανού-Ιωάννη Γ. Κουτνατζή*

Το παρόν άρθρο αποτελεί αναδημοσίευση από τον ιστότοπο www.thepresident.gr (Παρασκευή 12 Απριλίου 2019, 12:07) 

Η αναγνώριση της δυνατότητας άσκησης του εκλογικού δικαιώματος στις βουλευτικές εκλογές από τους εκλογείς που βρίσκονται εκτός της ελληνικής επικράτειας παραμένει εδώ και χρόνια σε εκκρεμότητα. Δεδομένου του μεγάλου αριθμού Ελλήνων πολιτών που έχουν εγκατασταθεί στο εξωτερικό κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης, σε συνέχεια των γενεών μεταναστών των πρώτων μεταπολεμικών δεκαετιών, η ολιγωρία αυτή του κοινού νομοθέτη θέτει ένα σοβαρό ζήτημα δημοκρατίας. Ειδικότερα:

1. Δεν αμφισβητείται το εκλογικό δικαίωμα των Ελλήνων πολιτών στις βουλευτικές εκλογές, ανεξαρτήτως του εάν αυτοί κατοικούν, προσωρινά ή μόνιμα, στο εξωτερικό, υπό την προϋπόθεση όμως φυσικής τους παρουσίας, για την άσκηση του δικαιώματος αυτού, την ημέρα των εκλογών στο εκλογικό τμήμα στο οποίο είναι εγγεγραμμένοι. Με τον τρόπο αυτό η άσκηση του εκλογικού δικαιώματος εξαρτάται πολύ συχνά από την ύπαρξη ή μη της σχετικής οικονομικής δυνατότητας προς κάλυψη των ταξιδιωτικών δαπανών ή από την εξασφάλιση ή μη της αναγκαίας προς τούτο χρηματοδότησης. Τέτοιου είδους διακρίσεις ως προς την άσκηση του εκλογικού δικαιώματος δύσκολα μπορεί να θεωρηθεί ότι συνάδουν προς την αρχή της ισότητας της ψήφου, ως συνέπεια της δημοκρατικής αρχής.
2. Στο χρόνο θέσπισης του ισχύοντος Συντάγματος του 1975, η δυνατότητα άσκησης του εκλογικού δικαιώματος από το εξωτερικό ήταν στις περισσότερες εθνικές έννομες τάξεις ιδιαίτερα περιορισμένη. Στις δεκαετίες που μεσολάβησαν, όμως, η διεθνής πραγματικότητα άλλαξε άρδην, λόγω και των τεχνολογικών εξελίξεων. Σήμερα ελάχιστες μόνο χώρες δεν παρέχουν την δυνατότητα αυτή. Όπου υπήρχαν χρονικοί περιορισμοί ακόμη και ως προς την αναγνώριση δικαιώματος ψήφου, αυτοί σταδιακά καταργούνται ή εξασθενούν.
3. Στη χώρα μας, έχει προβλεφθεί ήδη από το 1984, σε συμμόρφωση προς την ευρωπαϊκή νομοθεσία, η δυνατότητα άσκησης του εκλογικού δικαιώματος κατά τις ευρωεκλογές από τους Έλληνες που διαμένουν στο έδαφος των άλλων κρατών μελών. Αντίθετα, η θέσπιση του νομοθετικού πλαισίου για την άσκηση του δικαιώματος ψήφου από το εξωτερικό στις βουλευτικές εκλογές έχει δυσχερανθεί υπέρμετρα μετά από την πρόβλεψη, με την αναθεώρηση του 2001, της ιδιαιτέρως αυξημένης πλειοψηφίας των δύο τρίτων του όλου αριθμού των βουλευτών (άρα, με τα σημερινά δεδομένα, διακοσίων βουλευτών) για την ψήφιση του σχετικού εκτελεστικού του Συντάγματος νόμου. Πρόκειται για μια απαιτητικότερη πλειοψηφία ακόμη και σε σχέση με την αυξημένη πλειοψηφία που επιβάλλεται κατά το ισχύον Σύνταγμα για την αναθεώρηση του Συντάγματος ή για την εκλογή του Προέδρου της Δημοκρατίας, χωρίς να καθίσταται αναγκαία η διάλυση της Βουλής. Ο ανορθολογισμός των προβλεπόμενων συνταγματικών προϋποθέσεων καθίσταται ακόμη πιο έντονος, αν λάβει κανείς υπόψη ότι, σύμφωνα με τον γενικό συνταγματικό κανόνα, αρκούν μόλις εβδομήντα πέντε θετικές ψήφοι για τη λήψη απόφασης της Βουλής.
4. Σε κάθε περίπτωση, δεν πρέπει να παραγνωρίζεται ότι υφίσταται η ειδική συνταγματική διάταξη του άρθρου 51 παρ. 4 ως προς την άσκηση του εκλογικού δικαιώματος από τους εκλογείς που βρίσκονται έξω από την επικράτεια. Με αυτά τα δεδομένα, δεν υφίσταται ουσιαστική δικαιολόγηση για την καθυστέρηση του κοινού νομοθέτη στη διαμόρφωση του αναγκαίου νομοθετικού πλαισίου. Ακόμη και αν θεωρηθεί ότι θα απαιτούνταν ειδική συνταγματική πρόβλεψη για τη θέσπιση ειδικών εκλογικών περιφερειών αποδήμων κατά το γαλλικό πρότυπο, τίποτε δεν εμποδίζει τον συνυπολογισμό των ψήφων των εκτός επικρατείας εκλογέων στα αποτελέσματα είτε της επικράτειας είτε ακόμη και των επιμέρους εκλογικών περιφερειών, στο νόμιμο πληθυσμό των οποίων είναι εγγεγραμμένοι οι εκλογείς αυτοί. Ανεξαρτήτως αυτού, οι συνέπειες ενδεχόμενης σημαντικής αύξησης του αριθμού των ψηφοφόρων στις βουλευτικές εκλογές ως προς την κατανομή των εδρών μεταξύ των πολιτικών κομμάτων είναι όχι μόνο συνταγματικώς αδιάφορες, αλλά και πραγματικώς αβέβαιες.
5. Σκέψεις που κατά καιρούς διατυπώνονται ως προς τον ειδικότερο τρόπο λήψης υπόψη της ψήφου των εκτός επικρατείας εκλογέων στο εκλογικό αποτέλεσμα δεν λαμβάνουν πάντοτε υπόψη τις συνταγματικές επιταγές. Το Σύνταγμα απαριθμεί τρεις και μόνο δυνατές βάσεις περιορισμού του εκλογικού δικαιώματος των Ελλήνων πολιτών (μη συμπλήρωση κατώτατου ορίου ηλικίας, ανικανότητα δικαιοπραξίας ή ως συνέπεια αμετάκλητης ποινικής καταδίκης για ορισμένα εγκλήματα). Περαιτέρω διαφοροποιήσεις, στη βάση π.χ. του χρονικού διαστήματος απουσίας από την Ελλάδα, είναι συνταγματικώς ανεπίτρεπτες. Εξάλλου, η συνταγματική αρχή της ισότητας της ψήφου επιβάλλει την αναγνώριση στην ψήφο κάθε εκλογέα της ίδιας επιρροής στη διαμόρφωση του εκλογικού αποτελέσματος. Δύσκολα μπορεί να θεωρηθεί ότι συνάδει προς την αρχή αυτή τυχόν αναγνώριση εκ των προτέρων μειωμένης σημασίας στην ψήφο των εκτός επικρατείας εκλογέων.
6. Δεν πρέπει, τέλος, να συγχέονται οι εκτός επικρατείας Έλληνες πολίτες με ομογενείς ελληνικής καταγωγής που όμως δεν έχουν την ελληνική υπηκοότητα και, συνεπώς, ούτε εκλογικό δικαίωμα. Τυχόν επέκταση του εκλογικού δικαιώματος και σε αυτή την κατηγορία θα άξιζε ίσως να εξετασθεί, θα εξέτρεπε όμως θεματικά το σημείωμα αυτό.

Σε τελική ανάλυση, οι δημοκρατικές επιταγές επιβάλλουν την αναγνώριση της δυνατότητας άσκησης του εκλογικού δικαιώματος από το εξωτερικό τουλάχιστον ως προς τους Έλληνες πολίτες, κατά τρόπο που συμβαδίζει με τις γενικές αρχές που διέπουν την ψήφο και την ψηφοφορία – τις αρχές της άμεσης, μυστικής, καθολικής, υποχρεωτικής ψηφοφορίας, της ισότητας της ψήφου, της αυτοπρόσωπης άσκησης του εκλογικού δικαιώματος, καθώς και της ταυτόχρονης διεξαγωγής της ψηφοφορίας, ενόψει μάλιστα και της ρητής πρόβλεψης του άρθρου 51 παρ. 4 του Συντάγματος. Η αναγνώριση αυτή δεν συμβαδίζει μόνο με τις διεθνείς εξελίξεις, αλλά μπορεί και πρέπει να ενταχθεί σε μια γενικότερη και πολλαπλώς ωφέλιμη πολιτική επανασύνδεσης της χώρας με τις γενιές των αποδήμων της. Ας μη χαθεί και αυτή η ευκαιρία!

* Ο κ. Άλκης Ν. Δερβιτσιώτης είναι Αν. Καθηγητής Νομικής Σχολής Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης και ο κ. Στυλιανός-Ιωάννης Γ. Κουτνατζής Λέκτορας στην ίδια Σχολή.